Praten over pesten is super moeilijk
'Stoeien hoort erbij'
Volgens Bolwerk werkt het zo dat hoe meer mensen eromheen staan, hoe minder mensen zijn geneigd zijn in te grijpen. "Mensen wachten dan op elkaar en denken: een ander zegt er wel wat van. Juist als er maar een of twee toeschouwers zijn, stappen ze eerder op de pester af."
Wat volgens Bolwerk ook meespeelt bij de afwachtende houding van omstanders, is dat mensen opgevoed worden met het idee dat stoeien erbij hoort. "Daarom denken ze: ik bemoei me er niet te snel mee. Wat ook veel mensen denken, is dat de gepeste voor zichzelf moet opkomen. De meeste slachtoffers bijten ook echt wel van zich af, maar het is altijd een oneerlijke situatie. Bijvoorbeeld omdat de pesters met meer zijn of omdat een pester ouder is."
Zie video: >> Waarom vinden mensen het zo moeilijk om over pesten te praten? <<
Rollen bij pesten
Het blijft dus niet bij enkel een pestkop en het slachtoffer, maar welke rollen kunnen we nog allemaal terugvinden? Er worden heel wat kenmerken van pesters, slachtoffers en middengroep beschreven. Toch moeten we opletten met deze stereotypen omdat we daardoor misschien minder duidelijke gevallen van pesten niet zien. Pesterijen kunnen iedereen overkomen.
“Kinderen maken in een klas onderscheid tussen kinderen die er wel toe doen en kinderen die er niet toe doen. De kinderen die er zogenaamd niet toe doen, zijn vaak het slachtoffer van pesten. De pester wil graag een hoge sociale status en geliefd zijn. Omdat de pester vaak een bovengemiddeld begrip heeft van wat mensen denken en voelen, weet hij ook wat de zwakke plekken zijn van anderen. Door zijn macht te gebruiken, krijgt de pester waardering van anderen en bereikt hij de sociale status die hij wil bereiken”, aldus hoogleraar sociologie Rene Veenstra.
Als je in je hoofd een situatie neemt waarin iemand wordt gepest, welke personen zijn er dan allemaal bij betrokken? Is dat alleen de pester en het slachtoffer?
We spreken in dit geval over de rollen die mensen hebben als het gaat om pesten.
De bekendste is de pester. Deze persoon heeft de hoofdrol in zijn eigen toneelstuk. Maar zoals het ook in een echt toneelstuk gaat, staat er niet 1 persoon op het podium. De pester heeft anderen nodig om zijn rol goed te spelen. Deze rollen worden niet altijd bewust gekozen, daarom is het, om inzicht te krijgen in het proces rondom pesten, goed om te weten welke rollen er nog meer zijn.
Aandacht voor pesten
Uit cijfers blijkt dat 10 procent van de leerlingen in groep 8 zegt gepest te worden. In het voortgezet onderwijs gaat het om 7 procent. Wel lijkt het pesten een stukje afgenomen te zijn: uit een studie van onderwijsafdeling PISA blijkt dat er in in Nederland minder gepest werd dan het jaar daarvoor. En dat Nederlandse jongeren het minst gepest worden van de hele wereld.
"Er is tegenwoordig veel aandacht voor pesten, waardoor veel mensen denken dat het pesten alleen maar toeneemt", zegt Bolwerk. "Maar ik denk dat pesten vroeger erger was, alleen dat het toen minder werd onderzocht. Daarbij was onze wereld veel kleiner, waardoor we minder verhalen hoorden, en was het taboe veel groter."
Goede stappen
Bolwerk vindt dat er goede stappen worden gemaakt om pesten terug te dringen. "Het is niet van de een op de andere dag volledig uit ons systeem, maar mensen denken er wel veel meer over na. Leraren tolereren het ook minder en mensen weten: pesten is niet normaal."
En hoe je dan het beste ingrijpt, als je ziet dat iemand gepest wordt? "Kijk altijd eerst of het veilig is", zegt Bolwerk. "Als je ziet dat iemand in elkaar wordt geslagen door een groep, is het niet heel handig er tussen te springen. Kijk daarom of je medestanders kunt vinden en spreek die direct aan. Is er misschien iemand die fysiek of mentaal sterker is in de buurt? Een bewaker, een leraar of een ouder?"
"Als dat allemaal niet lukt, stap dan na afloop op het slachtoffer af", zegt Bolwerk. "Dat is wel heel naar, want dan is het leed al geschied. Maar dan bied je in elk geval steun en voelt het slachtoffer zich niet meer onzichtbaar. Stel bijvoorbeeld voor om het samen aan iemand te vertellen. Een leerkracht bijvoorbeeld, een ouder of een werkgevende."
Het slachtoffer
Het slachtoffer wijkt meestal af van een of andere groepsnorm. Maar dit is enkel een excuus voor de pester, want niet iedereen die afwijkt van een norm wordt gepest. Omgekeerd gebeurt het ook dat een kind dat schijnbaar goed in de groep ligt plots wordt uitgekozen als doelwit. In een groep zal je zien dat de tolerantiegrens van de kinderen verschillend is. Daar waar de ene plagerijen of pesterijen zal weglachen en relativeren, zal de andere gekwetst achterblijven en op die manier een weerloze indruk maken die misschien nog meer ‘uitnodigt’ tot pesterijen.
Slachtoffers van pesterijen missen soms een aantal sociale vaardigheden, zijn onzeker en komen niet voldoende voor zichzelf op. Daarbij zien we soms ook linken met een opvoedingssituatie waarbij het kind overbeschermd wordt. Toch kunnen we nooit stellen dat kinderen pestgedrag uitlokken. Geen enkel kind wil bewust gekwetst worden. Bovendien houdt deze stelling in dat het pestgedrag wordt geminimaliseerd of goedgepraat.
De meelopers
Sommige jongeren sluiten zich aan bij de pester en vormen zo een pestgroepje, de ‘meelopers’. Dat kan komen door de bewondering die zij hebben voor de leidinggevende pester, of omdat ze er zelf voordeel uit kunnen halen (bijvoorbeeld: ze mogen mee-eten van het afgetroggelde pakje chips). Een andere mogelijke reden is dat ze bang zijn om zelf gepest te worden. Of ze gebruiken het meepesten als uitlaatklep voor hun eigen frustraties.
Middengroep
De kinderen en jongeren die geen slachtoffer of pester zijn noemen we de middengroep. Bij het aanpakken van pestsituaties is deze groep heel belangrijk. Pesten is immers bijna altijd een groepsgebeuren. Een van de mogelijke drijfveren van een pester is populariteit winnen. Wanneer de middengroep stopt met meepesten of er tegen reageert, is de kans dus groot dat de pester, die dan alleen staat, zal ophouden. De groepsdynamica die speelt in een groep waar gepest wordt, kan je aanwenden om het pesten te stoppen. Binnen de middengroep kan je nog verschillende kleinere groepjes herkennen.
De struisvogels
Daarnaast heb je de kinderen die niet reageren. Dat zijn de neutrale toeschouwers. Je kan ze ook de 'struisvogels’ noemen, zij steken hun kop in het zand. Eigenlijk vinden ze het niet oké wat er gebeurt, maar uit angst om zelf gepest te worden reageren ze niet.
Het effect op het slachtoffer is dat hij denkt dat het zijn eigen schuld is dat hij gepest wordt. Die struisvogels zijn kinderen die met oogkleppen oplopen, op die manier worden ze hard voor het leed van anderen. Het zijn slechts enkelingen die de gepeste in bescherming durven nemen en tegen de stroom inzwemmen
Mini docu rollen bij pesten
De ‘redder’
De redder loopt het risico om zelf te worden afgewezen en het succes van de redding is afhankelijk van de sociale en fysieke status van de redder. Een ‘redder’ zal dat risico enkel nemen als hij zich kan identificeren met het ongemak en de ellende van het slachtoffer en als hij voelt dat zijn tussenkomst iets kan veranderen.
Als hij zich betrokken en sterk voelt. Je moet al serieus stevig in je schoenen staan om te reageren op een pestsituatie. Het is daarom belangrijk dat kinderen een kader krijgen waarbinnen ze op een veilige manier kunnen reageren tegen het pesten.
De pester
Pesters vind je overal. Meestal is de pester fysiek of verbaal sterker dan het slachtoffer. Hij of zij is een slechte verliezer die op zoek is naar macht en naar waardering van de groep. Een pester doet zich zelfzeker voor, maar is dat daarom niet.
Algemeen valt op dat pesters weinig respect hebben voor grenzen en zich moeilijk kunnen inleven in de gevoelens van anderen. Ze hebben dan ook weinig gewetensproblemen bij hun pestgedrag. In sommige gevallen vinden ze dat het slachtoffer erom vraagt. Het gebeurt ook dat pesters zich niet bewust zijn van de gevolgen voor de slachtoffers, ze zien hun gedrag zelf niet als pesten. Veel pesters schrikken als ze horen welke gevolgen hun gedrag heeft teweeggebracht.
Er bestaat geen eenduidige oorzaak waarom kinderen pestgedrag vertonen. Uit verschillende onderzoeken worden wel een aantal verbanden duidelijk. Kinderen die weinig aandacht krijgen van hun opvoeders, die zelf fysiek worden gestraft en die voor hun eigen agressie niet worden gecorrigeerd, lopen een grote kans om te gaan pesten. Ook zelf gepest worden lijkt vaak een oorzaak voor pestgedrag. En niet onbelangrijk is het voorbeeldgedrag van volwassenen.
